Είναι πλέον ευρέως γνωστός από πολυάριθμες μελέτες, ο ρόλος του εντέρου στην άμυνα του οργανισμού και στην υγεία μας γενικότερα. «Ο δεύτερος εγκέφαλος» ή «η βάση του ανοσοποιητικού μας συστήματος», είναι κάποιοι από τους χαρακτηρισμούς που του έχουν αποδοθεί μετά τα ευρήματα μελετών, πληροφορία ωστόσο ήδη γνωστή από τον Ιπποκράτη, σύμφωνα με τον οποίο όλες οι ασθένειες προέρχονταν από το έντερο.

 

Τι γνωρίζουμε λοιπόν σήμερα;

Πλέον μας είναι γνωστό ότι η επιφάνεια του γαστρεντερικού σωλήνα αποτελεί τον φραγμό και το σημείο «διαλογής» των ουσιών που λαμβάνουμε μέσω της τροφής και εισέρχονται στην κυκλοφορία. Πρόκειται για τον λεγόμενο «εντερικό φραγμό» ο οποίος, όταν είναι υγιής επιτρέπει την είσοδο μόνο ωφέλιμων ουσιών, αποκλείοντας βλαπτικές ουσίες (τοξίνες). Σε μεγάλο βαθμό, ο προστατευτικός ρόλος που ασκεί το έντερο επιτελείται από την πληθώρα των μικροοργανισμών που αποικίζουν την επιφάνειά του. Η  «εντερική μικροχλωρίδα» ή «εντερικό μικροβίωμα», όπως αποκαλείται το σύνολο των μικροοργανισμών αυτών, αποτελείται από περισσότερα των 100 τρισεκατομμυρίων βακτηρίων, τα οποία χωρίζονται σε 400-500 περίπου διαφορετικούς τύπους και αποτελούν το 35-50% του όγκου του περιεχομένου του εντέρου στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι μικροοργανισμοί τρέφονται κυρίως από τις φυτικές ίνες που εισέρχονται στο έντερο μέσω της πρόσληψης τροφίμων φυτικής προέλευσης και παράγουν ενώσεις όπως τα λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου (SCFA). Τα SCFA συνιστούν πηγή ενέργειας για τα κύτταρα που σχηματίζουν τον εντερικό φραγμό, μεταβολίζουν τους υδατάνθρακες και τα λίπη, ενώ ταξιδεύουν με την κυκλοφορία σε όλο το σώμα ενεργοποιώντας μηχανισμούς που καταστέλλουν την φλεγμονή.

Η άλλη «οδός εισερχομένων» στον οργανισμό είναι οι πνεύμονες. Διαμέσου της εισπνοής αλλά και της στοματικής κοιλότητας από τον φάρυγγα εισέρχονται στον οργανισμό διάφοροι μικροοργανισμοί. Έχει λοιπόν σημασία η πληροφορία πως τα δυο αυτά όργανα επικοινωνίας με το περιβάλλον προέρχονται από τον ίδιο εμβρυϊκό ιστό, ο οποίος περιέχει εξειδικευμένα κύτταρα που παρεμποδίζουν την είσοδο παθογόνων στον οργανισμό. Κατ’ αναλογία με το έντερο, οι  πνεύμονες φέρουν το δικό τους μικροβίωμα, αν και μικρότερο σε αριθμό από αυτόν του εντέρου.

Οι δυο αυτοί πληθυσμοί μικροοργανισμών επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω χημικών σημάτων που ανταλλάσσονται δια της κυκλοφορίας και της λέμφου και συμβάλλουν στη ρύθμιση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος σε όλο το σώμα. Κατά συνέπεια, οι οποιεσδήποτε διαταραχές της ανοσοποιητικής λειτουργίας στο επίπεδο του εντέρου λόγω ελάττωσης του αριθμού της ωφέλιμης  μικροβιακής χλωρίδας επηρεάζουν την ικανότητα άμυνας στο επίπεδο των πνευμόνων και, αντίστροφα. Έτσι, αναπτύσσεται φλεγμονή στους πνεύμονες και κατά επέκταση προκαλούνται αλλοιώσεις στην εντερική χλωρίδα. Φαίνεται ότι πρόκειται για μια διπλής κατεύθυνσης διαδρομή, η οποία καλείται «άξονας εντέρου-πνευμόνων».

Πότε διαταράσσεται η επικοινωνία του “άξονα εντέρου – πνευμόνων” 

Οι συνήθεις επιπτώσεις της διαταραχής της επικοινωνίας αυτής έχουν περιγραφεί σε καταστάσεις όπως το άσθμα, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, ο καρκίνος των πνευμόνων και, πιο πρόσφατα στην σύγχρονη πανδημία του ιού COVID-19, δεδομένου ότι το σύστημα που πλήττεται σε μεγαλύτερο βαθμό είναι το αναπνευστικό. Επιγραμματικά:

• Για το άσθμα έχει αποδειχθεί ότι σημαντικό ρόλο παίζει η ποιότητα του εντερικού μικροβιώματος που δημιουργείται από τη στιγμή του φυσιολογικού τοκετού, ενισχύεται με τον θηλασμό αλλά ελαττώνεται με τη χρήση αντιβιοτικών κατά την βρεφική και παιδική ηλικία.
• Στην περίπτωση της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, μελέτες δείχνουν να υπάρχει συσχετισμός της ανάπτυξης της νόσου και της παρουσίας φλεγμονώδους νόσου του εντέρου, χωρίς να έχει γίνει ξεκάθαρο ποια είναι η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα.
• Μελέτες σε ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα έχουν εντοπίσει σημαντικές διαφορές στο μικροβίωμα των ασθενών αυτών (τόσο στον αριθμό όσο και στο είδος) συγκριτικά με αυτό των υγιών ατόμων.
• Πιο πρόσφατα, μελέτες σε ασθενείς με COVID-19  οι οποίοι διέθεταν ιστορικό γαστρεντερικών διαταραχών και μειωμένη μικροβιακή χλωρίδα, υπέδειξαν ότι είχαν 5πλάσιες πιθανότητες να εισαχθούν στο νοσοκομείο λόγω οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας.

Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε τον άξονα εντέρου-πνευμόνων με τη διατροφή

Η μικροχλωρίδα του εντέρου ποικίλει από άτομο σε άτομο και επηρεάζεται από γενετικούς παράγοντες αλλά και από παραμέτρους του τρόπου ζωής, όπως η κακή διατροφή (λιπαρά, τηγανιτά, απλά σάκχαρα, κ.α.), το στρες, η χαμηλή σωματική δραστηριότητα και η λήψη φαρμάκων (αντιβιοτικά, αντισυλληπτικά, αντιψυχωσικά, κορτικοστεροειδή).

Το κύριο συστατικό της δίαιτας που ευνοεί την ανάπτυξη και διατήρηση ενός υγιούς μικροβιώματος είναι οι  λεγόμενες «διαλυτές φυτικές ίνες», τις οποίες οι μικροοργανισμοί του εντέρου χρησιμοποιούν ως υπόστρωμα ζύμωσης για την παραγωγή των ωφέλιμων SCFA. Στα τρόφιμα που περιέχουν σε μεγάλο ποσοστό διαλυτές φυτικές ίνες συγκαταλέγονται τα φρούτα (μπανάνες, μήλα), τα όσπρια (φακές, φασόλια), τα δημητριακά ολικής άλεσης και η βρόμη, οι ξηροί καρποί, καθώς και ορισμένα λαχανικά (μπρόκολο, κουνουπίδι, φασολάκια, πατάτα, κρεμμύδια, σπαράγγια). Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι παραπάνω τροφές είναι ταυτόχρονα πλούσιες σε φυτοχημικές ενώσεις (καροτενοειδή, ανθοκυανίνες, κ.α.), οι οποίες ελαττώνουν τους δείκτες φλεγμονής και αυξάνουν την ποικιλομορφία του μικροβιώματος.

Σημαντική τροφή για το εντερικό μικροβίωμα αποτελούν και τα προϊόντα ζύμωσης, όπως το γιαούρτι, το κεφίρ, το ξινολάχανο, τα οποία περιέχουν «έτοιμους ζωντανούς μικροοργανισμούς» για εποικισμό του εντέρου. Τέλος, ένα ακόμα όπλο στη φαρέτρα μας, συνιστά και η ποικιλία προβιοτικών σκευασμάτων που κυκλοφορούν πλέον στο εμπόριο και μπορούν να ενισχύσουν την προσπάθεια διατήρησης της υγείας και της θαυμαστής συνεργασίας μεταξύ των δυο αυτών βασικών συστημάτων του σώματός μας!