Οι σύγχρονοι καταναλωτές είμαστε πια εξοικειωμένοι με την ιδέα του εμπλουτισμού των τροφίμων. Μια διαδικασία η οποία ξεκίνησε ως ανάγκη για την εξάλειψη διατροφικών ελλείψεων στον πληθυσμό (όπως η έλλειψη του φυλλικού οξέος και τα περιστατικά προβλημάτων του νευρικού σωλήνα στα νεογνά ή η έλλειψη σιδήρου στα παιδιά), έχει φθάσει να αποτελεί συνήθη πρακτική στη βιομηχανία τροφίμων με αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό συσκευασμένων προϊόντων να αναφέρει στην ετικέτα του ότι περιέχει επιπλέον κάποια «πρόσθετα», «ωφέλιμα» θρεπτικά συστατικά .

Τα «λειτουργικά τρόφιμα» (functional foods) αποτελούν μια λίγο ιδιαίτερη κατηγορία τροφίμων, καθώς δεν απευθύνονται στον γενικό πληθυσμό, δεδομένου ότι είναι σχεδιασμένα για να βοηθούν άτομα με συγκεκριμένα προβλήματα υγείας και συγκεκριμένες ανάγκες. Πρόκειται για φυσικά τρόφιμα τα οποία έχουν υποστεί ορισμένη επεξεργασία έτσι ώστε η κατανάλωση τους να συμβάλλει στην πρόληψη ή στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων νοσογόνων καταστάσεων.

Λειτουργούν κατά κάποιο τρόπο «σαν φάρμακο» (χωρίς να υποκαθιστούν την φαρμακευτική αγωγή) όταν και εφ’ όσον καταναλώνονται στο πλαίσιο μιας ισορροπημένης διατροφής και στην ενδεδειγμένη για κάθε προϊόν ποσότητα.

Με απλά λόγια

Στόχος της ύπαρξης των λειτουργικών τροφίμων είναι να βοηθήσουν τους καταναλωτές να αντιμετωπίσουν προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τη διατροφή, όταν  αυτοί χρειάζεται είτε να περιορίσουν είτε να αυξήσουν την πρόσληψη κάποιου θρεπτικού συστατικού, τροφίμου ή ομάδας τροφίμων. Η βιομηχανία τροφίμων σε συνεργασία με τους ειδικούς της διατροφής, λαμβάνοντας υπόψη τα ερευνητικά δεδομένα, επιλέγουν φυσικά τρόφιμα, τα οποία συνήθως από μόνα τους έχουν υψηλή διατροφική αξία και, στη συνέχεια τα τροποποιούν, ώστε να επιτύχουν προϊόντα με «ιδιαίτερες διατροφικές ιδιότητες». Τα  προϊόντα αυτά μπορούν να καταναλωθούν εύκολα και ευχάριστα από τις ομάδες αυτές των καταναλωτών.

Όλοι έχετε δει ή ακόμα και δοκιμάσει τρόφιμα που:

• Μειώνουν την χοληστερόλη και προστατεύουν την καρδιά
• Καταπολεμούν την δυσκοιλιότητα
• Βοηθούν στην ενίσχυση των οστών
• Συμβάλλουν στην προστασία των δοντιών από την τερηδόνα
• Συμβάλλουν στην μείωση του σωματικού βάρους
• Είναι ενισχυμένα σε πρωτεΐνη
• Συμβάλλουν στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος

με τον κατάλογο να εμπλουτίζεται συνεχώς.

Ποια τρόφιμα συνήθως επιλέγονται για να μετατραπούν σε «λειτουργικά»

• Γαλακτοκομικά (κυρίως γάλα και γιαούρτι)
• Χυμοί
• Δημητριακά

Επίσης το ψωμί, τα αυγά, τα αλλαντικά τροποποιούνται και αυτά κατάλληλα για βελτίωση της θρεπτικής τους αξίας.

Πώς ένα φυσικό τρόφιμο μετατρέπεται σε λειτουργικό

• Με την προσθήκη σε αυξημένη συγκέντρωση κάποιου ευεργετικού συστατικού που ήδη περιέχει το προϊόν (π.χ. βιταμίνηC σε χυμούς, φυτικές ίνες σε δημητριακά, προβιοτικά στο γιαούρτι)
• Με την προσθήκη σε αυξημένη συγκέντρωση κάποιου ευεργετικού συστατικού που δεν περιέχεται φυσιολογικά στο προϊόν (π.χ. φυτοστερόλες στις μαργαρίνες, ω3 λιπαρά οξέα στα αυγά)
• Με την αφαίρεση ένας «βλαβερού» συστατικού το οποίο αντικαθίσταται από άλλο «ασφαλές» (π.χ. στέβια αντί ζάχαρης, ελαιόλαδο αντί κορεσμένο λίπος)
• Με την αφαίρεση κάποιου «βλαβερού» συστατικού χωρίς να αντικαθίσταται απαραίτητα (π.χ. προϊόντα χωρίς αλάτι,  λακτόζη ή γλουτένη).

Ο σχεδιασμός των προϊόντων αυτών πρέπει να έχει βασιστεί σε αποτελέσματα καλά σχεδιασμένων επιστημονικών μελετών τα οποία θα πρέπει να έχουν δείξει ότι η κατανάλωση τους, σε συγκεκριμένη ποσότητα και συχνότητα επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα στα πλαίσια αντιμετώπισης ή πρόληψης ασθενειών, είτε συνεπικουρικά με τη φαρμακευτική αγωγή, είτε σε μια προσπάθεια να καθυστερήσει η έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής.

Έτσι βλέπουμε στα ράφια των σούπερ μάρκετ τρόφιμα

• πλούσια σε στερόλες/στανόλες ή με προσθήκη ελαιολάδου για ελάττωση της χοληστερόλης και αύξηση της πρόσληψης «καλών λιπαρών» για την προστασία της καρδιάς
• που περιέχουν στέβια αντί για ζάχαρη, για καλύτερη ρύθμιση του σακχάρου σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη
• εμπλουτισμένα με φυτικές ίνες για βελτίωση της εντερικής λειτουργίας σε άτομα με γαστρεντερικές διαταραχές
• εμπλουτισμένα με βιταμίνη C, προβιοτικά και άλλα συστατικά ενίσχυσης του ανοσοποιητικού συστήματος
• στα οποία έχει αφαιρεθεί το αλάτι για ελάττωση της αρτηριακής πίεσης σε άτομα με υπέρταση
• με φυτικά γλυκαντικά για επιβράδυνση της ανάπτυξης τερηδόνας στα παιδιά
• εμπλουτισμένα με ασβέστιο για την ενίσχυση της οστικής μάζας στους εφήβους και τις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες
• Εμπλουτισμένα με πρωτεΐνη για άτομα που αθλούνται ή ηλικιωμένους με δυσθρεψία
• Χωρίς λακτόζη για άτομα με δυσανεξία στην λακτόζη

Πως μπορείς να ωφεληθείς

Αν λοιπόν ανήκεις σε κάποια από τις κατηγορίες των καταναλωτών που μπορούν να ωφεληθούν από κάποια από τα τρόφιμα αυτά, θα ήταν χρήσιμο να συμβουλευτείς έναν διαιτολόγο για την ορθή χρήση τους, προκειμένου έτσι να πετύχεις το επιθυμητό αποτέλεσμα. Είναι δηλαδή απαραίτητο, αφού επιλέξεις το κατάλληλο προϊόν, να μάθεις σε τι ποσότητα και συχνότητα πρέπει να το καταναλώνεις προκειμένου να είναι δραστικό αλλά και πώς θα πρέπει να διαμορφώσεις την υπόλοιπη διατροφή σου ώστε να ενισχύσεις  τη δράση του ή να μην την ακυρώνεις (δεν γίνεται να καταναλώνεις άλειμμα με φυτοστερόλες για να μειώσεις την χοληστερόλη και ταυτόχρονα να καταναλώνεις αλλαντικά ή να καταναλώνει προϊόντα με στέβια αλλά σε μεγάλες ποσότητες.

Το μέλλον των λειτουργικών τροφίμων είναι λαμπρό καθώς η τεχνολογία τροφίμων σε συνδυασμό με την επιστήμη της διατροφής διαρκώς πειραματίζονται με πλήθος  βιοενεργών θρεπτικών συστατικών όπως βιταμίνες, μέταλλα, αντιοξειδωτικά, φυτικά λιπαρά οξέα, ποικιλίες προβιοτικών, φυτοοιστρογόνα, γλυκαντικές ουσίες, κ.α. Εκτός από τις καταστάσεις που αναφέραμε παραπάνω, η ενίσχυση του ανοσοποιητικού, η αύξηση της αντοχής, η ενίσχυση των νοητικών λειτουργιών είναι κάποιοι από τους τομείς υγείας που στοχεύουν τα νέα αυτά βελτιωμένα τρόφιμα.

Ας μην ξεχνάμε όμως ότι πολλά φυσικά τρόφιμα είναι από μόνα τους «λειτουργικά» χωρίς καμία επεξεργασία. Η πατρίδα μας με τα ευλογημένα πλούσια εδάφη και το ιδιαίτερο κλίμα, παράγει πλήθος τέτοιων προϊόντων με επιστημονικά αποδεδειγμένα οφέλη για την πλειοψηφία των παθήσεων, την ευεξία και την μακροζωία. Ο μακρύς κατάλογος των τροφίμων αυτών περιλαμβάνει το ελαιόλαδο και τις ελιές, τα βότανα, τα χόρτα, τα ψάρια, τους ξηρούς καρπούς, το σταφύλι και τα εσπεριδοειδή, την αγκινάρα, το κουνουπίδι, τα ποικίλα όσπρια, τα παραδοσιακά γιαούρτια και ο κατάλογος συνεχίζει…. Αρκεί να τα προτιμούμε και να τα καταναλώνουμε καθημερινά.

Ο συνδυασμός της παραδοσιακής Ελληνικής κουζίνας με την προσθήκη των νέων «λειτουργικών» τροφίμων μπορεί να κάνει θαύματα στην υγεία και την ευεξία μας.